Έρχεται ανεργία, όπως στο κραχ του '29.

Τι σηματοδοτεί για τον φιλελευθερισμό η κατάρρευση των τραπεζών; «Ο,τι και η πτώση του Βερολίνου για τον κομμουνισμό», απαντά αβίαστα ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς. Ο διάσημος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια, ο οποίος επί χρόνια έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για την επερχόμενη κρίση, κατηγορεί για το χάος τα golden boys της Γουόλ Στριτ αλλά και όσους υπηρέτησαν το δόγμα «εμπιστευόμαστε τις αγορές».

*Καταγγέλλει τον Τζ. Μπους για το ναυάγιο της οικονομικής του πολιτικής και μιλάει για «παρατεταμένη και βαθιά κρίση που θα ακολουθήσει». Ο Τζ. Στίγκλιτς προβλέπει έκρηξη της ανεργίας στην Αμερική αλλά και σε όλο τον κόσμο ανάλογη των μεγεθών του «κραχ» του 1929. Και επιμένει πως ήρθε η ώρα να ενισχυθεί ο κρατικός ρόλος στις αγορές, αναρωτούμενος: «Γιατί να περιμένει κανείς ότι οι τράπεζες, οι οποίες συμπεριφέρθηκαν τόσο άσχημα στο παρελθόν, θα συμπεριφερθούν καλύτερα στο μέλλον αν δεν αλλάξουμε τους κανόνες του παιχνιδιού;».

ΤΖ. ΣΤΙΓΚΛΙΤΣ
* Πολλοί εκτιμούν ότι η παρέμβαση των ευρωπαίων ηγετών υπήρξε πιο πειστική και αποτελεσματική από αυτή των Αμερικανών. Ποια είναι η άποψή σας για τα μέτρα που έχει πάρει κάθε πλευρά;
- Ο Λευκός Οίκος απέτυχε να περάσει το πρώτο «σχέδιο σωτηρίας» και ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Χανκ Πόλσον επανήλθε με ένα νέο. Το αρχικό σχέδιο, που προέβλεπε αγορά χιλιάδων «προβληματικών αξιογράφων» (δηλαδή επισφαλή δάνεια και σύνθετα προϊόντα βασισμένα σε αυτά που είχε δημιουργήσει η Γουόλ Στριτ), ήταν κακά σχεδιασμένο και γεμάτο προβλήματα. Πώς θα αποτιμώνταν αυτές οι αξίες; Θα αφήναμε να το κάνουν και πάλι οι ίδιοι ειδικοί της Γουόλ Στριτ που εκτίμησαν εσφαλμένα το ρίσκο και προκάλεσαν το χάος; Επρόκειτο για μια κατάσταση όπου το κεφάλι κερδίζει και η ουρά χάνει. Το βρετανικό σχέδιο χωρίς αμφιβολία είναι πολύ καλύτερα οικοδομημένο. Ενα από τα σημαντικότερα προβλήματα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι η τρύπα που δημιουργείται στους ισολογισμούς των τραπεζών από τις ζημιές τους. Είναι ο φόβος ότι αυτές οι ζημιές είναι τόσο μεγάλες, ώστε θα προκαλέσουν ενδεχομένως την πτώχευση των τραπεζών κι αυτό οδηγεί σ' ένα κύμα ρευστότητας. Οι τράπεζες χρειάζονται ανακεφαλαιοποίηση και η βρετανική προσέγγιση ήταν ακριβώς αυτή. Αν και πρέπει ακόμη να προσδιοριστούν πολλές λεπτομέρειες, φαίνεται ότι το δομικό πρόβλημα αντιμετωπίζεται σωστά υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει υποχρεωτική κεφαλαιοποίηση χρεών. Σε διαφορετική περίπτωση, οι κεφαλαιούχοι θα πάρουν ένα αδικαιολόγητο δώρο όταν τα ομόλογα ανακάμψουν από τη σημερινή πτώση τους με χρήματα τα οποία έπρεπε να δαπανηθούν για να βοηθήσουν την οικονομία.
* Στην Ευρώπη η αντίδραση των κυβερνήσεων θα φέρει αποτελέσματα;
- Αρκεί η λύση να είναι κοινή σε όλες τις χώρες. Αν δοθεί μια εγγύηση καταθέσεων σε μία χώρα κι όχι σε μία άλλη, τότε θα προκληθεί μεγάλο πρόβλημα στον ανταγωνισμό των τραπεζών. Αυτό σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να επανεξετάσουν πολλά, όπως το Σύμφωνο Σταθερότητας αλλά και τον προσανατολισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που σήμερα νοιάζεται πιο πολύ για τον πληθωρισμό και ελάχιστα για την ανάπτυξη.
* Έχετε πει πως «είναι παράδοξο ότι οι άνθρωποι πρέπει να δουλεύουν για να υποστηρίξουν έναν καταναλωτισμό ο οποίος βασίζεται σε δάνεια και κάρτες». Αρα η σημερινή κρίση ήταν τόσο προβλέψιμη;
- Η τρέχουσα κρίση δεν ήταν απλώς αναμενόμενη -είχε, πράγματι, προβλεφθεί. Ζούσαμε πάνω σε δανεισμένο χρήμα και δανεισμένο χρόνο και οι καταναλωτικές συνήθειες στις ΗΠΑ ήταν αδύνατο να διατηρηθούν. Ο Μπους αν και κληρονόμησε ένα πλεόνασμα ύψους 128 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τον Μπιλ Κλίντον, φέτος η Αμερική ανακοίνωσε το δεύτερο μεγαλύτερο δημοσιονομικό έλλειμμα στην ιστορία της. Στη διάρκεια των οκτώ ετών της κυβέρνησης Μπους, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 65% και έφτασε σχεδόν στα 10 τρισεκατομμύρια δολάρια. Σ' αυτά πρέπει τώρα να προστεθούν τα χρέη των τραπεζών Φρέντι Μακ και Φάνι Μέι (σ.σ.: πρόκειται για τις δύο ημικρατικές στεγαστικές τράπεζες που χρεοκόπησαν). Κι ακόμη, να φορτωθούμε το «σαμάρι» δύο πολέμων: Το συνολικό κόστος για το Ιράκ και μόνο θα ξεπεράσει τα τρία τρισεκατομμύρια, τα οποία έχουμε δανειστεί εξ ολοκλήρου από το εξωτερικό.
* Αυτό που συνέβη στην Αμερική είναι, όπως λέγεται, το τέλος του φιλελευθερισμού;
- Η χρηματοοικονομική κατάρρευση έχει κατακλυσμιαίες επιπτώσεις όχι μόνο στην οικονομία αλλά και στις ιδέες για τα οικονομικά. Κατά κάποιον τρόπο, τα γεγονότα αυτού του Σεπτεμβρίου θα είναι για τον φονταμενταλισμό των αγορών ό,τι υπήρξε και η πτώση του Τείχους του Βερολίνου για τον κομμουνισμό. Αυτή ήταν η αποφασιστική στιγμή κατά την οποία διαπιστώσαμε πως ο κομμουνισμός δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Γνωρίζαμε, βεβαίως, και από πριν ότι το κομμουνιστικό σύστημα ήταν βαθιά ελαττωματικό όπως συνέβαινε και με το φονταμενταλισμό των αγορών.

* Κατά την εκτίμησή σας, ποιος θα είναι ο αντίκτυπος στην πραγματική οικονομία;
- Τεχνικά οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε ύφεση, η οποία ορίζεται σαν δύο συνεχή τρίμηνα με αρνητική ανάπτυξη. Ομως το αν βρισκόμαστε σε ύφεση είναι λιγότερο σημαντικό από το γεγονός ότι η οικονομία θα λειτουργεί κάτω από τις δυνατότητές της και ότι η ανεργία θα αυξηθεί. Η παγκόσμια οικονομία κατευθύνεται προς σημαντική επιβράδυνση. Οταν παίρνει την κάτω βόλτα, συχνά ακούτε τους ειδικούς να συζητούν αν αυτή η επιβράδυνση θα είναι στο πρότυπο του γράμματος «V», δηλαδή σύντομη αλλά αιχμηρή, ή θα είναι στο πρότυπο του γράμματος «U», δηλαδή μεγαλύτερης διάρκειας αλλά πιο ήπια. Σήμερα, ωστόσο, η οικονομία μπορεί να μπαίνει σε μια φάση επιβράδυνσης, η οποία περιγράφεται καλύτερα με το πρότυπο του γράμματος «L». Πρόκειται για μία πολύ αδύναμη κατάσταση και είναι πιθανόν να παραμείνει σ' αυτή τη φάση για αρκετό χρονικό διάστημα. Αυτή η επιβράδυνση ειδικά στην Αμερική ενδεχομένως να είναι ιδιαίτερα σκληρή για τους φτωχότερους ανθρώπους. Ο διεθνής ανταγωνισμός, τα συνδικάτα που φυλλορροούν, η διάρρηξη του κοινωνικού συμβολαίου και μία αδύναμη αγορά εργασίας συνωμοτούν εναντίον του μέσου εργαζόμενου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα υπάρξει και σημαντική αύξηση της ανεργίας. Ασθενείς αγορές εργασίας σημαίνει, επίσης, ότι οι πραγματικοί μισθοί θα παραμείνουν στάσιμοι. Στις ΗΠΑ η ανεργία έχει φθάσει ήδη στο 6,1% αλλά αυτό δεν περιλαμβάνει και τους «μεταμφιεσμένους» ανέργους, δηλαδή αυτούς που απασχολούνται ακούσια σε καθεστώς μερικής απασχόλησης. Αν αυτοί συμπεριληφθούν στο ποσοστό, τότε η συνολική ανεργία θα ξεπεράσει το 11%. Και είναι πιθανόν να αυξηθεί σε επίπεδα που δεν έχουμε δει από τη μεγάλη ύφεση του 1929.
* Ήρθε, λοιπόν, η ώρα για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης;
- Η ανάπτυξη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο ως ένα ζήτημα αύξησης του ΑΕΠ. Πρέπει να είναι βιώσιμη. Η ανάπτυξη που βασίζεται στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος, στην έξαρση της κατανάλωσης με δανεικά ή στην εκμετάλλευση σπανίων φυσικών πόρων χωρίς να επανεπενδύουμε το προϊόν δεν είναι βιώσιμη. Δεν χρειάζεται να αυξήσει κανείς την ανισότητα για να έχει ανάπτυξη. Οι κυβερνήσεις μπορούν να την αυξήσουν, διαχέοντας τον πλούτο καθώς ο πολυτιμότερος πόρος κάθε χώρας είναι οι άνθρωποι.
* Τελικά, η πολιτική πρέπει να παρεμβαίνει στα οικονομικά δρώμενα;
- Καμία σύγχρονη οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει καλά αν η κυβέρνηση δεν παίζει ένα σημαντικό ρόλο. Αν η κυβέρνηση τώρα πρέπει να σώσει τις αγορές που έχουν αποτύχει, τότε πρέπει να διασφαλίσει και ότι οι πιθανότητες να χρειαστεί να επαναλάβει κάτι τέτοιο στο μέλλον πρέπει να μειωθούν. Οι τράπεζες δεν κατάφεραν να διαχειριστούν επιτυχώς το ρίσκο. Δεν έδωσαν καλά δάνεια και διασπάθισαν τα χρήματα, τα οποία τους είχαν εμπιστευτεί. Οι ελεγκτές υποτίθεται ότι έπρεπε να τις σταματήσουν. Απέτυχαν. Ενας από τους λόγους γι' αυτό είναι πως από την εποχή Ρέιγκαν, οι έλεγχοι αποδυναμώθηκαν και ορίστηκαν ως ελεγκτές άνθρωποι που δεν πίστευαν στη ρύθμιση, αλλά στην ελεύθερη αγορά. Το σύνθημα «εμπιστευόμαστε τον Θεό» («in God we Trust») αντικαταστάθηκε με το «εμπιστευόμαστε την αγορά». Τώρα λοιπόν ο στόχος είναι να επιδιορθώσουμε τη ζημιά και όχι να αφήσουμε για το μέλλον τις μεταρρυθμίσεις των ελεγκτικών μηχανισμών, καθώς υπάρχει κρίση εμπιστοσύνης. Γιατί, δηλαδή, πρέπει κανείς να περιμένει ότι οι τράπεζες, οι οποίες συμπεριφέρθηκαν τόσο άσχημα στο παρελθόν, θα συμπεριφερθούν καλύτερα στο μέλλον αν δεν αλλάξουμε από τώρα τους κανόνες του παιχνιδιού; Δεν θα αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη, αν δεν αρχίσουμε να διαμορφώνουμε καλύτερες ρυθμιστικές και ελεγκτικές δομές. Κι αυτόν ακριβώς τον τρόπο αναζητούμε τώρα.